fantastyka naukowa – Książki, które trzeba znać

Wielki, skromny pisarz – Stanisław Lem

23 lutego 2022 Daniel

Lem to jeden z najznamienitszych pisarzy poprzedniego stulecia. Ten polski pisarz tworzył głównie powieści i opowiadania z gatunku fantastyki naukowej, choć w jego dorobku można znaleźć sporo innych tekstów (szczególnie warto sięgnąć po autorskie eseje). Do dzisiaj autor uważany jest za postać kultową, która w ogromnym stopniu przyczyniła się do rozwoju gatunku, zarówno pod względem merytorycznym, jak i literackim. Czy stanisław lem wciąż zaskakuje? Jak jego książki poradziły sobie z upływem czasu?

Futurolog, krytyk i pisarz w jednym

Stanisław Lem zadebiutował na rynku literackim książką pod tytułem Astronauci. Był rok 1951, a powieść sięgająca po popularne w science fiction wątki (chęć kontaktu z obcymi, zagrożenia związane z nieznanymi cywilizacjami, podróże kosmiczne) szybko stała się popularna. Dzięki temu autor mógł wydawać dalej. Jego ciężka praca przyniosła efekty w postaci kolejnych, niezwykle dopracowanych i satysfakcjonujących językowo książek. Były to: Solaris, Niezwyciężony, Powrót z gwiazd, Wizja lokalna, Dzienniki gwiazdowe czy Pamiętnik znaleziony w wannie. Lem jako autor skupiał się przede wszystkim na wątkach naukowych (możliwości rozwoju technologii i niebezpieczeństwa z tym związane). Jednocześnie nie stronił od włączania do historii kwestii moralności ludzkiej i filozoficznych gdybań nad jej naturą.

Najczęściej tłumaczony polski pisarz na świecie

Zadziwiające, jak wiele lat po śmierci Stanisława Lema, jego książki wciąż są jednymi z najpopularniejszych. To także teksty, które – mimo upływu lat – są niezwykle istotne dla rozwoju gatunku hard science fiction. To podgatunek fantastyki naukowej, dla którego najważniejsza jest fabuła oparta na odkryciach i teoriach naukowych (znajdziemy w nim sporo specjalistycznych zwrotów ze świata nauki i technologii). Dla kogo są zatem książki Lema? Czy tylko dla fanów tego gatunku i podgatunku? Zdecydowanie nie. Polski pisarz prezentuje tak obszerny wachlarz umiejętności i wiedzy, że nie sposób przejść obok jego twórczości obojętnie.

stanisław lem

Perła rodzimej fantastyki – Stanisław Lem 1921 – 2006

23 lutego 2022 Daniel

Stanisław Lem – najwybitniejszy przedstawiciel polskiej fantastyki naukowej, futurolog, eseista, prozaik, ale też recenzent, felietonista i poeta. Kunszt pisarski jakim dysponował, zyskał międzynarodową sławę, a jego powieści doczekały się przekładów na kilkadziesiąt języków.

Mroczne przypuszczenia

Najbardziej interesowała go nauka, jej możliwości i przyszłość. Przekładał trudny język technologii na literackie formy, tworząc bezmiar neologizmów, tak charakterystycznych w jego tekstach poruszających tematykę science fiction. Zgrabnie łączył motywy moralności i mechanizmy życia społecznego z postępem wiedzy i techniki, czego dowodem są wydane Dzienniki gwiazdowe albo Bajki robotów. Najmocniej jednak skupił się na futurystycznych skutkach postępu cywilizacyjnego i swoje uprzedzenia opisywał w powieściach takich jak Cyberiada, Opowieści o pilocie Pirxie czy Księga robotów. Dzieła te dotykają rozwoju szeroko pojętej technologii rozumianej jako zagrożenie dla człowieczeństwa. Bohaterowie są przedstawieni w charakterze autodestrukcyjnych jednostek, które tworząc nowe siły, sami skierowali je przeciwko sobie. Przewidywania Lema są aktualne i odnoszą się do obecnej rzeczywistości pełnej cyberprzestępstw, siecioholizmu i nowoczesności wypierającej człowieka na rzecz maszyny.

Człowiek w centrum

W centrum zainteresowań Lema był człowiek, jego sposób radzenia sobie z nowo zastaną rzeczywistością i odporność psychiczna na następstwa postępu cywilizacyjnego. Porusza te problemy w powieściach takich jak Niezwyciężony i Maska. O tym, że ludzie mają ograniczone zdolności adaptacyjne, a wartość humanizmu nie poddaje się technologicznej ewolucji, Lem pisze w słynnej powieści Solaris oraz mniej znanych – Pamiętniku znalezionym w wannie i Głosie Pana. Podnosi jeszcze problem zagrożeń etycznych i kulturowych związanych z rozwojem technologii i nauki.

Ewolucja fantastyki naukowej

Lem rozwinął literaturę science fiction, która w czystej gatunkowej formie była tylko etapem przejściowym. Udoskonalił gatunek o nową problematykę, dodał do niego żart i groteskę, co ujawnia w przekornie napisanych fikcyjnych zbiorach Doskonała próżnia albo Wielkość urojona. W całym dorobku literackim pozostaje jednak wierny swojej pierwotnej inspiracji – pytaniu, o wartość tego, co ludzkie.To sprawia, że dzieła Lema są ponadczasowe – czytane przez kolejne pokolenia, zawsze pozostaną aktualne.